Diederik van Dijk
Directeur
24 oktober 2018
Met regelmaat vlamt de discussie over vaccinatie op. Deze zomer met een nieuwe dimensie: de kritiek op de anti-vaxx beweging die met haar prikweerstand de landelijke dekkingsgraad doet dalen. Het risico op uitbraken neemt toe en de blik richt zich op de overheid: is het tijd voor een vaccinatieplicht?
De principiële weerstand tegen vaccinaties leefde (vóór het tijdperk van antroposofen en de opkomst van ”kritisch prikken” of de antivaxx-beweging) vooral onder orthodox-protestantse bevolkingsgroepen. Naast het medische argument –vaccinaties waren in de begintijd gevaarlijk– was er de weerstand tegen de overmoed van de moderne mens, die met zijn kennis de natuur denkt te kunnen beheersen en God niet nodig heeft. Ook nu kunnen christenen een spanningsveld ervaren tussen het leven in afhankelijkheid van God en de geschonken eigen verantwoordelijkheid.
Een sterk verbeterde hygiëne, antibiotica en vaccins hebben tot een sterke daling geleid van epidemieën van ziekten als difterie en polio. Desondanks daalde het aantal mensen dat slachtoffer werd van infectieziekten niet. Er kwamen nieuwe ziekten, zoals HIV. In 1981 waren er 5 gevallen bekend van de HIV-infectie, sindsdien zijn er 35,4 miljoen aidsdoden te betreuren.
De laatste jaren is een maatschappelijke ontwikkeling gaande waarbij wordt getwijfeld aan de veiligheid van vaccinaties. Er is veel aandacht voor nadelige effecten op de lange termijn, zoals autisme. Hiervoor is geen sluitend wetenschappelijk bewijs. Toch voelen veel ouders zich onzeker. De overtuiging dat iets gevaarlijk kan zijn, wordt beïnvloed door dramatische berichten in de media, voornamelijk op internet. Er klinken persoonlijke verhalen met de suggestie dat een bepaalde ziekte is ontstaan na vaccinatie. Dit leidt tot angst en het idee dat vaccinatie onveilig is. Die angst kan zelfs zodanig zijn dat het risico van vaccinatie groter wordt geacht dan het risico op het krijgen van de ziekte waartegen wordt gevaccineerd. Dit gevoel van onveiligheid komt los te staan van de realiteit en objectieve cijfers, maar bepaalt wel de uiteindelijke keuze.
Daarnaast beseffen mensen niet altijd dat de lage kans op het krijgen van een ziekte te maken heeft met de hoge vaccinatiegraad, het percentage mensen dat wel is ingeënt, de groepsbescherming. Wanneer risicoafweging doorslaggevend is voor een keuze kan het goed zijn te beseffen dat de persoonlijke afweging heel anders kan worden als de vaccinatiegraad sterk daalt, omdat dan het risico op het krijgen van ziektes toeneemt.
De dalende vaccinatiegraad vraagt alertheid. Tegelijk is nuchterheid gepast. Er zijn veel meer situaties waarin ouders keuzes maken die een risico zijn voor hun kind. Waarom wordt dit debat zo heftig gevoerd? Is er sprake van een bepaalde wind waarin de overheid ons steeds dichter op de huid komt? Ontstaat de felheid omdat het probleem nu niet bij de bijzondere en bijna verdwenen groep ‘religieuzen’ vandaan komt maar bij ‘normale’ hoogopgeleide en seculiere mensen? Of is politieke druk het laatste redmiddel waar argumenten niet meer gelden en het gesprek niet gevoerd wordt?
Verplichte vaccinatie staat haaks op verschillende grondrechten en perkt de vrijheid van burgers in. Om nog maar te zwijgen van praktische voetangels en klemmen. In Nederland wordt met vrijwillige vaccinatie internationaal gezien een hoge vaccinatiegraad bereikt. In Italië nam weerstand na een vaccinatieplicht toe. Verplichte vaccinatie leidt niet per definitie tot een hoge vaccinatiegraad. De overheid en het RIVM zullen eerst goed moeten luisteren. Religieuze argumenten verander je niet met medische argumenten. Angst en wantrouwen lossen niet op door een RIVM-campagne.
Tegelijk staan niet-prikkers voor de opgave hun motieven te beproeven. Zijn hun argumenten tegen vaccinatie steekhoudend? Wat als er een groeiend risico is dat jouw kind ziek wordt? Wat is jouw verantwoordelijkheid naar kwetsbare, ongevaccineerde kinderen – soms om gezondheidsredenen? Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen. De overheid heeft haar taak bij volksgezondheidsproblemen, maar mag zich niet laten leiden door selectieve media-aandacht.
Deze column verscheen eerst in het Lindeblad van het Lindeboominstituut.
