Palliatieve sedatie is het verlagen van iemands bewustzijn tijdens de laatste levensfase. Door palliatieve sedatie worden klachten verlicht die op geen enkele andere manier te bestrijden zijn. De ernst van de klachten bepaalt de mate van sedatie.
In het kort
[Tekst loopt door onder de afbeelding]
Astrid Bokhorst
Medewerker Advies & Toerusting
Ali van Dijk
Medewerker Advies & Toerusting
Rineke Heij
Medewerker Advies & Toerusting
Susanne Postma
Medewerker Advies & Toerusting
Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van iemands bewustzijn door medicijnen, met als doel om het lijden van de patiënt te verlichten. Palliatieve sedatie wordt alleen toegepast wanneer iemand ernstige klachten heeft die op geen andere manier te bestrijden zijn. Bijvoorbeeld ernstige pijn, jeuk of benauwdheid. Vanwege het verlaagde bewustzijn ervaart de zieke persoon minder van de klachten.
Er zijn verschillende vormen van sedatie waarvoor gekozen kan worden, afhankelijk van de ernst van de klachten en de fase waarin de zieke zich bevindt. Sedatie kan kortdurend zijn of juist langer, diep of juist oppervlakkig. De vorm en mate van bewustzijnsverlaging wordt afgestemd op de aanwezige klachten en de wensen van een patiënt.
De verschillende vormen zijn:
Palliatieve sedatie is – als het op goede gronden is ingezet – normaal medisch handelen en kan zeker een goede keuze zijn om ernstig lijden te verlichten.
Palliatieve sedatie is een ingrijpende medische handeling. Daarom zijn er ook duidelijke richtlijnen voor het inzetten van sedatie. De belangrijkste punten op een rij:
Als er continue palliatieve sedatie wordt gebruikt, krijgt iemand geen vocht en voeding meer (door bijvoorbeeld een infuus). De reden hiervan is dat het lichaam van een stervende patiënt niet meer om eten en drinken vraagt, terwijl het toedienen van vocht en voeding juist voor extra lijden kan zorgen. Op de themapagina Vocht en voeding kunt u hier meer over lezen.
Palliatieve sedatie kan ook worden ingezet bij mensen met dementie. Dit vraagt wel extra zorgvuldigheid. Het is allereerst lastiger om te bepalen hoe patiënten met dementie het lijden ervaren. Daarnaast is het, vanwege het soms grillige ziekteverloop, niet altijd goed te beoordelen wat de levensverwachting is van iemand met dementie. Artsen moeten zo’n beslissing daarom altijd in overleg met andere deskundigen maken. Ook zal in het besluit de (wettelijk) vertegenwoordiger van de patiënt betrokken worden.
Wanneer er in het geval van dementie geen andere opties meer zijn dan het inzetten van palliatieve sedatie, zullen artsen starten met kortdurende sedatie. Alleen wanneer dit niet tot een goede oplossing heeft geleid, mag continue palliatieve sedatie ingezet worden. Zie ‘Meer weten’ voor de richtlijn voor palliatieve sedatie bij patiënten met dementie.
Soms wordt palliatieve sedatie in verband gebracht met euthanasie. Toch zijn er grote verschillen tussen palliatieve sedatie en euthanasie. De tabel laat deze verschillen zien.
Uit de verschillen valt te concluderen dat palliatieve sedatie dus geen vorm van euthanasie is. Het doel, maar ook de effecten van de gebruikte middelen zijn wezenlijk anders.
Toch bestaat er wel een grijs gebied tussen levensbeëindigend handelen en symptoombestrijding in de laatste levensfase. In 2015 werd bij 2 procent van het totaal aantal palliatieve sedaties deze handeling ingezet met als doel om het levenseinde te versnellen. Dit is onwenselijk en niet waarvoor palliatieve sedatie bedoeld is.
Goede communicatie met uw arts over het juiste doel van de palliatieve sedatie is dan ook altijd belangrijk. Het doel van palliatieve sedatie is ernstig lijden te verlichten en niet het levenseinde te bespoedigen. Wanneer palliatieve sedatie volgens de richtlijnen wordt ingezet, werkt het niet levensbekortend.
Als christen geloven we dat het leven door God is gegeven en door Hem is gewild. Het verdient daarom zorg, aandacht en bescherming. Van het prilste begin tot aan het einde. Passende zorg staat daarbij voorop. Daarin kan palliatieve sedatie een goed middel zijn, als dit zorgvuldig wordt uitgevoerd en niet wort ingezet om doelbewust het levenseinde te bespoedigen. Een middel, dat alleen moet worden ingezet als andere middelen onvoldoende werken om het lijden te verlichten.
Beslissen over sedatie is vaak een emotioneel en aangrijpend proces. Met een keuze voor sederen komt ook het moment om het leven met elkaar af te sluiten. Het is dus belangrijk om goed over deze behandeling na te denken en om te kijken of dit echt de beste oplossing is. Wegen de voordelen (het wegnemen van pijn en onrust) echt op tegen de nadelen, zoals het verlies van bewustzijn?
Het is opvallend dat palliatieve sedatie de laatste jaren steeds vaker wordt toegepast bij het sterfbed (in 2005 bij 8% van de sterfgevallen, in 2022 bij een kwart van sterfgevallen). Een van de redenen voor deze stijging is de grotere bekendheid met palliatieve sedatie, zowel onder artsen als patiënten. Een andere reden is dat vaker dan voorheen zingevingsvragen of psychosociale symptomen als grond voor sedatie gezien worden. Een conclusie uit een onderzoek naar deze stijging is dat de verdraagzaamheid voor het lijden in de stervensfase lijkt af te nemen. De vraag is of wij als maatschappij nog om kunnen gaan met lijden en sterven, of dat we hier liever voor wegkijken.
Waar het enerzijds past om het lijden van de stervende te verlichten, is het sterven anderzijds een proces waarin je pijn, onrust en angst niet tegen elke prijs hoeft te vermijden. Net als de geboorte is de dood een heel bijzonder moment. Het is een overgang van de ene naar de andere werkelijkheid.
Het kan waardevol zijn om dat moment bewust mee te maken. Het is niet alleen een moment van lijden, het kan ook een moment zijn van hoop op een betere toekomst.
Bij pijn of benauwdheid is sedatie soms de enige weg, maar bij onrust of angst kunnen andere behandelingen gepaster zijn. Regelmatig werkt het goed om bij een onrustige patiënt te waken. En als iemand bang is om te sterven, kan een gesprek met een geestelijk verzorger een hulp zijn. Daarmee verzacht je zijn lijden op een manier die meer waarde heeft. Sedatie is een redmiddel als zulke andere opties niet werken.
Kom je samen tot het besluit dat sedatie de juiste weg is, dan kun je ook het afscheid bespreken. De arts kan aangeven in hoeverre een zieke buiten bewustzijn raakt en wat het geschiktste moment is om tijd te nemen voor dit afscheid. Het is belangrijk dat de arts vertelt hoe het stervensproces eruit kan zien. Soms kan een patiënt rond het sterven toch kort bij bewustzijn komen. En het sterven kan ook langer duren dan verwacht. Het helpt als de naasten weten wat ze kunnen verwachten.
Stel gerust uw vragen aan de arts als u zich zorgen maakt, of neem contact op met de NPV-Advieslijn, zo nodig 24 uur per dag, 7 dagen per week.
De NPV zet zich al veertig jaar in voor de zorg voor het leven. Vanuit christelijk patiëntenperspectief zijn wij dé vraagbaak voor al uw ethische vragen. U kunt met deze vragen bij ons terecht voor een deskundig en persoonlijk advies. Wij beschikken over veel inhoudelijke informatie en een uitgebreid netwerk waarmee we u van dienst kunnen zijn.
Voor deze vragen kunt u contact opnemen met de NPV-Advieslijn, zo nodig 24 uur per dag, 7 dagen per week.
NPV-Advieslijn
18 augustus 2021
In veel landen in Europa wordt er stevig gediscussieerd over euthanasie en het legaliseren daarvan. Vaak kijkt men naar Nederland: het eerste land ter wereld dat euthanasie legaliseerde. ‘Het goede voorbeeld’ van een samenleving waarin euthanasie een plek heeft gekregen. Maar veel beleidsmakers en andere partijen staan nog maar aan het begin van dit debat. Om ervoor te zorgen dat zij geïnformeerde beslissingen kunnen nemen over euthanasiekwesties in hun land geeft deze brochure meer informatie over de Nederlandse euthanasiepraktijk: hoe is deze ontstaan en hoe ziet ze er nu uit? Welke lessen kunnen er worden getrokken? De European Christian Political Movement (ECPM) en de NPV-Zorg voor het leven hebben allebei hun eigen expertise op dit terrein. ECPM heeft jarenlange politieke ervaring, de NPV houdt zich al jarenlang bezig met het doordenken van medisch-ethische kwesties, zoals euthanasie. De brochure is in het Engels geschreven. Hieronder vindt u een vertaling van het voorwoord en een link om de brochure te downloaden.
08 oktober 2020
De NPV-themadag voor vrijwilligers stond in het teken van omgaan met dementie en werd (vanwege de corona-maatregelen) verzorgd via een livestream.
05 oktober 2020
Veenendaal, 5 oktober 2020 – 81% van de Nederlanders vertrouwt erop in de laatste levensfase de behandeling en zorg te krijgen die bij hem of haar past. Toch is er werk aan de winkel: 1 op de 9 Nederlanders is bang een sluiproute voor euthanasie te ontvangen en de bekendheid met palliatieve sedatie is gering.
De NPV is er om u van goede informatie te voorzien. Wilt u ons helpen om daar ook in de toekomst mee door te kunnen gaan?
