18 mei 2017
Het leven als geschenk. Het feit dat ik leef ís al een geschenk, het is niet vanzelfsprekend. En er zijn grenzen aan hoe ik met dat leven omga. Het woord grenzen suggereert iets heel negatiefs, bijna vervelend. Veel belangrijker is dat we benadrukken hoe mooi het leven is. (…)
De uitspraak dat het leven gegeven is, is in een geseculariseerde wereld steeds moeilijker vol te houden. Toch is het van cruciaal belang om vast te stellen wanneer het leven precies ontstaat want van het antwoord hangt veel af. In de wetgeving rond de rol van embryo’s lijkt voorzichtigheid te verdwijnen; in plaats daarvan wordt men pragmatisch. Men heeft een bepaalde overtuiging, bepaalde onderzoeken moeten mogelijk zijn, ziektes dienen te worden genezen. En daaraan moet de wet worden aangepast. Maar is het niet beter om in de wet vast te leggen wat waardevol en kostbaar is? (…)
Een teken van God
Over de oorsprong van het leven wordt het volgende gezegd in Dignitas Personae1: “Het menselijk leven is altijd een goed, want het is een teken van God in de wereld, een teken van zijn aanwezigheid, een spoor van zijn heerlijkheid.” Zoals uit Genesis blijkt: God staat aan de oorsprong van de mens. De katholieke kerk kan ver meegaan met een bepaalde vorm van evolutie, maar altijd moet overeind blijven dat God ieder mens individueel geschapen heeft. De ziel is een manier om uit te drukken dat de materie vervolmaakt wordt. We kunnen niet zien wanneer God de ziel schenkt, maar we weten dat het gebeurt. (…)
Verantwoord ouderschap
Het menselijk leven als een geschenk is er niet zomaar. De catechismus van de Katholieke Kerk zegt: “Geroepen om het leven te schenken, hebben de echtgenoten deel aan de scheppende kracht en het vaderschap van God.“ Echtgenoten zijn ‘medewerkers van God’ als zij kinderen het leven schenken. Nieuw leven is dus verbonden aan de roeping van het huwelijk.
Tegenwoordig worden heel pragmatische overwegingen gebruikt bij de vraag hoe groot een gezin kan zijn. De vruchtbaarheid van de man en de vrouw, ook al is het een meewerken met God, is niet iets waar zij zelf buiten staan. De christelijke traditie heeft geleerd: men mag nadenken over de vraag hoe groot een gezin mag zijn. Dat noemen we verantwoord ouderschap. (…)
Het evolutie-denken zorgt ervoor dat we altijd alles in termen van ontwikkeling naar het betere gaan zien. In dit denken is geen ruimte voor het idee dat iets in zichzelf goed is. Als je vanuit dit evolutie-denken naar het lichaam kijkt, en het lichaam ziet als iets dat doorontwikkelt en steeds beter wordt, dan mag je het leven een handje helpen. Dan wordt het leven manipuleerbaar en maakbaar. (…)
Wat is de status van het embryo, wanneer krijgt het embryo waarde? Als je het embryo niet ziet als leven en het geen intrinsieke waarde toekent, dan moet je een moment gaan uitkiezen waarop het wel waarde krijgt. Op dit moment is de status van het embryo het grote discussiepunt in vraag of experimenten met menselijke embryo’s toelaatbaar zijn. Men gaat uit van een geleidelijke ontwikkeling van het embryo. Daarbij krijgt het embryo meer rechten naarmate het verder is ontwikkeld. (…)
Verstand gebruiken
Veel problemen ontstaan doordat de mens steeds meer kan op medisch gebied. We hebben verstand gekregen en gaven. We moeten ons verstand ook gebruiken om het menselijk leven zo veel mogelijk te eerbiedigen. Het zou niet respectvol ten opzicht van de Gever van het leven zijn om het verstand niet te gebruiken. Maar er is een verschil tussen therapie en ‘enhancement’, verbetering. Als ik klachten heb aan een van mijn ogen, kan ik die laten behandelen. Maar een ingreep waarbij mijn ogen een soort permanente verrekijker-functie zouden krijgen, is niet de bedoeling. (…)
In 2016 heeft minister Schippers aangekondigd dat embryo’s gekweekt mogen worden voor onderzoek naar onder meer behandelingen tegen onvruchtbaarheid. We zijn dan mensen aan het gebruiken. Ivf-behandeling is eigenlijk het kunstmatig maken van het doorgeven van het leven. Het lichaam wordt geïnstrumentaliseerd.
Verschuiving
Er ligt hier een grote taak voor de overheid. Moet de overheid ook deze ontwikkeling faciliteren? Of moet de overheid visie hebben op het menselijk leven en de samenleving? Ze moet faciliteren wat goed is!
Men zegt vaak: als de overheid het niet faciliteert, gebeurt het illegaal. Vergelijk de situatie in bepaalde landen van vrouwen die slachtoffer worden van een gevaarlijke abortus. Zo’n houding – de overheid moet abortus uit de illegaliteit halen – verraadt een bepaalde visie op wat de overheid zou moeten doen. Bovendien: de overtuiging van mensen is heel erg gebaseerd op wetten die ze kennen. We kunnen dingen in wetten regelen in het besef dat het om een uitzonderingssituatie gaat. Maar een paar generaties daarna weet men niet meer van die uitzonderingssituaties… Er treedt dus verschuiving op (…)
Wat voor gevolgen heeft het als je tegen ivf bent? Dat is moeilijk, want het leed om geen kinderen te krijgen is heel groot, en als ivf standaard als oplossing wordt geboden, kom je niet meer toe aan argumenten als “het leven is een geschenk van God.”(…)
Geen zwaktebod
Op het punt van medische vooruitgang hoeven we niet steeds in het defensief te zijn. Nogmaals Dignitas Personae: “Er zijn mensen die zeggen dat de morele leer van de Kerk te veel verboden omvat. In werkelijkheid echter is haar leer gebaseerd op de erkenning en bevordering van alle gaven die de Schepper ook de mens geschonken heeft. Zoals leven, kennis, vrijheid en liefde.”
Nu kun je de vraag stellen: als mijn buren niet in God geloven, hoe kan ik ze dan kwalijk nemen dat ze euthanasie aanvaardbaar vinden? Maar dat druist in tegen mijn overtuiging dat God Heer is van ons leven en dat Hij weet wat intrinsiek goed is voor de mens. Een beroep doen op God is geen zwaktebod! Het betekent juist dat het geloof fundamenteel is voor mijn leven en voor de verklaring van mijn overtuigingen.
Bovenstaande fragmenten zijn afkomstig uit de NPV-lezing 2017, gehouden door dr. Lambert Hendriks.
Hendriks is Rooms-Katholiek moraaltheoloog en rector van de ambtsopleiding Rolduc.
Noot:
1. Dignitas Personae (De waardigheid van de persoon), een in 2008 uitgebrachte instructie over bio-ethische vraagstukken.
