Susanne Postma
Medewerker Advies & Toerusting
15 november 2023
‘Een mooie en menswaardige manier van sterven’, vinden sommigen het stoppen met eten en drinken met de dood tot gevolg. Onderaan artikelen over deze manier van sterven lees ik: ‘Denk je aan zelfmoord? Praten over zelfmoord helpt en kan op 113.nl.’ De tegenstelling tussen die boodschappen vind ik verwarrend. Is het wel echt zo mooi, menswaardig en onschuldig om deze manier van sterven te faciliteren?
Steeds meer mensen geven bij hospices aan dat zij willen sterven door bewust te stoppen met eten en drinken. Dat is de uitkomst van een rondvraag van Nieuwsuur bij veertig hospices. In 2020 schatte het Centraal Bureau voor de Statistiek dat ruim zevenhonderd mensen per jaar overlijden door doelbewust geen voedsel en vocht meer tot zich te nemen. Het gaat hier niet om mensen die door het al ingetreden stervensproces niet meer kúnnen eten en drinken. Dit zijn mensen die (nog) niet terminaal zijn als zij stoppen met eten en drinken. Daardoor wórden zij wel terminaal. Een aantal hospices biedt zorg en begeleiding aan mensen die voor deze manier van sterven kiezen. Andere hospices verlenen deze zorg niet, vanuit principiële overtuiging.
Geen strafbaar handelen
Is deze zorg vanuit hospices geen vorm van hulp bij zelfdoding? Het Openbaar Ministerie geeft aan van niet: ‘Het is niet strafbaar om jezelf te doden’. Wel is het strafbaar om iemand tot zelfdoding aan te zetten of behulpzaam te zijn. Het geven van algemene informatie valt daar volgens het OM niet onder. Het OM vergelijkt zorg en begeleiding bij het stoppen met eten en drinken met het afzien van een medische behandeling, met overlijden als gevolg. Iemand die zo’n keuze maakt heeft wel recht op zorg en pijnbestrijding als dat nodig is. Als hospices deze stervensbegeleiding geven is dat volgens het OM geen strafbaar handelen.
Een zélfgekozen dood?
Maar wat als mensen worden aangezet tot zelfdoding? Dat lijkt me toch een grijs gebied. Voor mensen die meer willen weten over stoppen met eten en drinken is bijvoorbeeld veel informatie beschikbaar. De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) geeft er een brochure over uit. In de spreekkamer bij de huisarts komt het ook steeds vaker ter sprake. Dat er informatie, zorg en begeleiding beschikbaar is bij deze zelfgekozen dood kan in zichzelf al een sturend effect hebben. Ik maak me zorgen om de boodschap die hiermee wordt gegeven aan kwetsbare mensen. Juist ook mensen die niet zelf willen of kunnen kiezen voor een zelfgekozen dood. Ik moet denken aan de mensen met een beperking met wie ik jaren heb gewerkt, en aan mijn oma met beginnende dementie. En ik denk aan mijn eigen toekomst als ik zelf mentaal en lichamelijk kwetsbaar geworden ben. Krijg ik dan van mijn huisarts informatie over de mogelijkheden voor een zelfgekozen dood? Ben ik hiertegen opgewassen in die kwetsbare toestand? Hoe kan ik er dan op vertrouwen dat er goede zorg voor mij is? Is mijn leven nog waardevol genoeg? Mag ik er dan nog zijn?
Een betekenisvol leven
Vanuit de NPV is het antwoord op die laatste twee vragen een volmondig ‘Ja!’ Als christen geloof ik dat onze Schepper ons leven geeft en dat Hij aan dat leven betekenis geeft. In Jesaja 46:3-4 staat het zo: ‘Luister naar Mij (…), u, die door Mij gedragen bent vanaf de moederschoot (…). Tot uw ouderdom toe zal Ik Dezelfde zijn, ja, tot uw grijsheid toe zal Ik u dragen.’ Als iemands gezondheid achteruitgaat, kan hij/zij het schrikbeeld hebben van niet meer van betekenis kunnen zijn. Ik geloof dat een zelfgekozen dood daarvoor niet de oplossing is. Het is dan belangrijk om juist aandacht te hebben voor dit schrikbeeld. We kunnen dan met de ander meedenken op welke manier zijn of haar leven toch nog van betekenis is. Dat is een oproep aan zorgverleners, maar ook aan onszelf: Laten we elkaar steunen om betekenis te geven aan het leven.
Bij de NPV-Advieslijn merk ik dat er veel vragen leven rondom het levenseinde. Dat leidt soms tot onrust. En de toenemende aandacht voor ‘bewust stoppen met eten en drinken’ kan die onrust versterken. Goede informatie over zorg rondom het levenseinde helpt dan om uw eigen visie en wensen helder te formuleren naar de mensen om u heen. De NPV-keuzehulp ‘Tijdig nadenken over het levenseinde’ geeft u die informatie, ook over thema’s zoals vocht en voeding. Deze keuzehulp geeft u ook duidelijkheid over hoe de zorg rondom een natuurlijk levenseinde eruit kan zien.
Verder spreken over dit onderwerp kan ook in een persoonlijk gesprek met één van de medewerkers van de NPV-Advieslijn, op werkdagdagen ‘s ochtends via 0318-547888 of via de chat.
